Izotretynoina a zaburzenia psychiczne

Izotretynoina to jeden z najskuteczniejszych leków stosowanych w terapii różnych typów trądziku. Jest to jedyny znany środek będący w stanie skrócić naturalny przebieg choroby, zapobiec bliznowaceniu i zmniejszyć nasilenie zmian. Izotretynoina cechuje się wysokim odsetkiem długoterminowych wyleczeń (na poziomie 70–89%), co stanowi najwyższy wskaźnik wśród wszystkich metod terapii tej dermatozy. Jednakże stosowanie leku obarczone jest wieloma skutkami ubocznymi, a jego działanie od lat wiązane jest ze zwiększeniem ryzyka depresji i samobójstw. Biorąc pod uwagę popularność leku, wyjaśnienie związku między izotretynoiną a zaburzeniami psychicznymi jest szczególnie istotne.

Charakterystyka leku i mechanizm działania

Izotretynoina wpływa na wszystkie mechanizmy odpowiedzialne za powstawanie trądziku. Lek ten należy do I generacji retinoidów obejmujących witaminę A oraz jej pochodne. Za działanie przeciwtrądzikowe izotretynoiny odpowiedzialne są jej metabolity, a w szczególności 4-oxo-izotretinoina, która:

• Zmniejsza wydzielanie łoju nawet o 90%.
• Zmniejsza rozmiar gruczołów łojowych o około 90%.
• Normalizuje proces keratynizacji ujść włosowo-łojowych, zapobiegając tworzeniu się zaskórników.
• Ogranicza liczbę bakterii Propionibacterium acnes poprzez zmniejszenie ilości substancji odżywczych niezbędnych do ich wzrostu oraz zmniejszenie wielkości gruczołów łojowych, w których się rozwijają.

Izotretynoina jest stosowana w leczeniu ciężkich postaci trądziku pospolitego od około 30 lat i wykorzystuje się ją w terapii ciężkich i bardzo ciężkich postaci trądziku piorunującego, skupionego, guzkowo-torbielowatego i odwróconego oraz średnio nasilonego trądziku grudkowo-krostkowego. Izotretynoina zalecana jest także w leczeniu postaci trądziku, które nie reagują na terapię konwencjonalną oraz leczenia postaci z nasilonym łojotokiem i zmianami, które mają tendencję do bliznowacenia.

Skutki uboczne stosowania izotretynoiny 

Działania niepożądane związane z przyjmowaniem izotretynoiny mają zwykle charakter przejściowy i ustępują po zmniejszeniu dawki lub zakończeniu terapii. Stopień ich nasilenia zależy w dużej mierze od wielkości stosowanej dawki. Do najczęściej występujących skutków ubocznych zalicza się:

• bóle kostno-stawowe i mięśniowe (u ok. 50% leczonych),
• bóle głowy,
• objawy skórno-śluzówkowe, takie jak: suchość warg, skóry twarzy i ciała, błon śluzowych nosa, jamy ustnej i oczu oraz zapalenie skóry, a także zapalenie czerwieni wargowej, kącików ust, brzegów powiek i spojówek,
• krwawienia z nosa,
• ziarniniaki ropotwórcze i naczyniowe (najczęściej okołopaznokciowe),
• zanokcica i łamliwość paznokci,
• wypadanie i przerzedzenie włosów,
• upośledzenie koncentracji i zaburzenia widzenia,
• rozsiane hiperostozy kostne

Najpoważniejszym ryzykiem związanym ze stosowaniem izotretynoiny jest jej teratogenność – przyjmowanie leku w ciąży może prowadzić do poronienia i przedwczesnego porodu, a także powodować wystąpienie wad rozwojowych płodu, takich jak zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, opóźnienie rozwoju umysłowego, zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego, układu kostnego, a także malformacje twarzoczaszki.

Kobiety w wieku rozrodczym i aktywne seksualnie powinny wykonać test ciążowy przed rozpoczęciem terapii, powtarzać testy w trakcie leczenia oraz stosować co najmniej dwie powszechnie uznane formy antykoncepcji. W trakcie leczenia oraz przez miesiąc od jego zakończenia zajście w ciążę jest bezwzględnie przeciwwskazane.

Izotretynoina a zaburzenia psychiczne

Potencjalny związek między izotretynoiną a zaburzeniami psychicznymi jest przedmiotem debaty wśród naukowców, jednak wyniki badań w tej kwestii nie są jednoznaczne. Podczas gdy niektóre sugerują, że stosowanie izotretynoiny wpływa negatywnie na zdrowie psychiczne, inne nie wykazują takiej korelacji, a nawet stwierdzają, że stosowanie izotretynoiny może prowadzić do ograniczenia objawów depresji.

Kilka badań sugeruje, że izotretynoina może przyczyniać się do rozwoju zaburzeń psychicznych poprzez zmianę poziomów neuroprzekaźników biorących udział w regulacji nastroju, takich jak dopamina, serotonina, i noradrenalina. Istnieją doniesienia o przypadkach depresji, agresji, psychoz, myśli samobójczych i innych zaburzeń psychicznych u Pacjentów stosujących ten lek.

Z drugiej strony, badacze wskazują na fakt, że możliwość rozwoju zaburzeń psychicznych u osób chorujących na dermatozy, takie jak trądzik, łuszczyca czy łysienie, jest wyższa niż u osób zdrowych. Zaawansowane postaci trądziku mogą prowadzić do wycofania z życia społecznego, samoizolacji, obniżenia samooceny i odczuwania emocji takich jak frustracja, złość i bezsilność. Inni badacze stwierdzają, że zaburzenia nastroju w trakcie terapii izotretynoiną mogą wynikać z idiosynkrazji, czyli osobniczej wrażliwości na dany lek.

Najnowsze doniesienia naukowe, analizujące wszystkie dotychczas dostępne badania, wskazują, że zażywanie izotretynoiny nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób psychicznych i samobójstw. Co więcej, sugerowane jest, że lek może zmniejszać prawdopodobieństwo samobójstwa w ciągu 2-4 lat od zakończenia leczenia. Jest to związane z poprawą jakości życia u Pacjentów, u których terapia izotretynoiną przyniosła pożądane rezultaty.

Mimo tego istota związku między izotretynoiną, zaburzeniami psychicznymi powodowanymi lekiem i tymi, które mogą rozwinąć się w przebiegu dermatozy, nie jest całkowicie poznana i wyjaśniona. Ze względu na potencjalne ryzyko, Pacjenci stosujący izotretynoinę powinni być pod stałą opieką dermatologa, a jeśli to konieczne, także psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Lekarze natomiast powinni zachować szczególną czujność w monitorowaniu Pacjentów pod kątem objawów zaburzeń psychicznych podczas leczenia izotretynoiną.

Warto pamiętać, że trądzik jest dermatozą, która wpływa nie tylko na skórę, ale także samopoczucie chorych. Choć dzisiejsza medycyna dysponuje szeregiem zróżnicowanych sposobów terapii, w tym lekami takimi jak izotretynoina, leczenie trądziku jest zwykle procesem długotrwałym. Biorąc pod uwagę częstość występowania choroby i popularność izotretynoiny, ważne jest, aby lekarz prowadzący dysponował najbardziej aktualną wiedzą dotyczącą stosowania leku i jego skutków ubocznych.