04/05/2022

Krótko i długofalowe konsekwencje ekspozycji na słońce – jak im zapobiegać?

Słońce jest symbolem życia i zazwyczaj kojarzy się nam pozytywnie. Ma to swoje uzasadnienie – promienie słoneczne poprawiają nastrój, ponieważ przyczyniają się do wytwarzania przez nasz organizm hormonów szczęścia, uczestniczą w produkcji witaminy D3, działają immunosupresyjnie, łagodząc przebieg niektórych chorób, np. autoimmunologicznych, mogą wspomagać leczenie depresji i obdarzają nas piękną opalenizną. Nie każdy jednak wie, że słońce może mieć także negatywne działanie na zdrowie, szczególnie na skórę. Krótkofalowe skutki działania promieniowania UVA i UVB na skórę obejmują między innymi nieprzyjemne poparzenia słoneczne, natomiast konsekwencje długofalowe mogą być o wiele poważniejsze i bardzo trudne do zwalczenia (np. przedwczesne starzenie się skóry), a nawet groźne dla zdrowia i życia (np. czerniak, złośliwy nowotwór skóry). Słońce przyczynia się także do powstawania innych fotodermatoz, czyli chorób wywołanych przez promieniowanie UVA i UVB i może zaostrzać wiele różnych schorzeń dermatologicznych, w tym trądzik pospolity czy różowaty lub niektóre postaci atopowego zapalenia skóry. Jak więc korzystać ze słońca, aby móc cieszyć się jego zaletami i jednocześnie uniknąć jego negatywnego działania? Zapraszamy do lektury.

Promieniowanie słoneczne – dlaczego jest szkodliwe?

Promieniowanie słoneczne, które dociera do Ziemi można sklasyfikować w zależności od długości jego fali. Wyróżniamy więc światło widzialne (400-800 nm, jest niegroźne dla zdrowia, dzięki niemu widzimy kolory), światło podczerwone (IR) (800-3000 nm, pozwala nam odczuwać ciepło słoneczne) oraz promieniowanie ultrafioletowe (UV). To właśnie ono odpowiada za większość korzyści, które daje nam słońce, jest jednak jednocześnie najbardziej niebezpieczne. Dzieli się na:

- Promienie UVC (100-280 nm) – nie docierają do powierzchni Ziemi, ponieważ są wychwytywane przez warstwę ozonową. W związku z jej ścieńczeniem w przyszłości istnieje ryzyko, że promienie te będą oddziaływać negatywnie na organizmy żywe. Wiąże się to z faktem, że promienie UVC uszkadzają DNA skóry i wpływają niekorzystnie na spojówki.
- Promienie UVB (280-320 nm) – stanowią 5% promieniowania UV. Są silniejsze latem i gdy Słońce jest w zenicie. W przeciwieństwie do UVA są zatrzymywane przez szyby i chmury, ale przenikają przez wodę. Promienie UVB odpowiadają za opaleniznę i syntezę witaminy D3 w skórze, ale też poparzenia słoneczne i nowotwory skóry. Wynika to z faktu, że ten rodzaj promieniowania prowadzi do uszkodzenia DNA, RNA, białek i błon komórkowych, co w konsekwencji powoduje uszkodzenie naskórka, tkanki łącznej i naczyń krwionośnych.
- Promienie UVA (320-400 nm) – stanowią 95% promieniowania słonecznego, a ich intensywność jest stała niezależnie od pory roku i zachmurzenia. Promienie te przenikają także przez szyby okienne. Mogą wywołać uszkodzenia DNA, przez co przyczyniają się do wystąpienia fotostarzenia i nowotworów skóry. Nadmierna ekspozycja na promienie UVA nie daje znaków ostrzegawczych takich jak rumień czy poparzenia, w przeciwieństwie do promieni UVB.

Konsekwencje ekspozycji na słońce

Negatywne działanie promieni słonecznych na skórę może objawiać się w postaci:

naturalnych reakcji na nadmierne napromieniowanie. Zaliczamy do nich oparzenie słoneczne, elastozę posłoneczną, chorobę Favre’a-Racouchota, gwiaździste blizny rzekome i wiele innych,
zaostrzenia wcześniej istniejących dermatoz, takich jak trądzik pospolity i różowaty, toczeń rumieniowaty, zapalenie skórno-mięśniowe, choroba Dariera, opryszczka zwykła,
fotodermatoz, czyli chorób skóry wywołanych promieniowaniem UV: pierwotnych (bez współistnienia innych jednostek chorobowych, np. reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne, pokrzywka słoneczna, przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry, wielopostaciowe osutki świetlne) oraz wtórnych (w przebiegu innych procesów chorobowych, takich jak porfiria czy pelagra).

Do najczęstszych krótkofalowych konsekwencji nadmiernej ekspozycji na słońce zaliczamy oparzenia słoneczne, reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne, pokrzywkę słoneczną oraz zaostrzenie istniejących dermatoz, w tym trądziku pospolitego i różowatego. Długofalowymi skutkami działania promieniowania UV na ludzką skórę są natomiast starzenie się skóry, przebarwienia posłoneczne, przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry czy nowotwory skóry.

Poniżej przedstawiamy najczęstsze konsekwencje i jednostki chorobowe wynikające z nadmiernej ekspozycji na słońce lub nasilające się w związku z narażeniem skóry na promieniowanie UV:

Naturalne reakcje na promieniowanie słoneczne

Oparzenie słoneczne

Ta jednostka chorobowa dotyka prawie każdego człowieka choć raz w życiu. Wynika ze zbyt długiej ekspozycji na promieniowanie UVB i objawia się zaczerwienieniem, obrzękiem, pieczeniem i bólem, które mogą być bardzo intensywne. Do oparzeń słonecznych często dochodzi, gdy promieniowanie słoneczne jest odbijane od piasku, wody lub śniegu, dlatego jesteśmy na nie narażeni niezależnie od pory roku. W późniejszej fazie oparzenia słonecznego dochodzi do rozwoju pęcherzy, a następnie złuszczania naskórka. Przy poważnym oparzeniu wystąpić mogą objawy ogólne – nudności, gorączka, ból głowy, wymioty, zaburzenia krążenia, porażenie słoneczne i zaburzenia narządu wzroku.

Fotostarzenie skóry

Promieniowanie UV jest odpowiedzialne za proces starzenia się skóry aż w 80%. Promienie UV wnikają głęboko do skóry właściwej, powodując degradację włókien kolagenowych, elastyny i kwasu hialuronowego, które odpowiedzialne są za nawilżenie, sprężystość i gęstość skóry. Słońce działa szkodliwie na komórki skóry, modyfikując ich DNA i osłabiając ich zdolność do regeneracji. W konsekwencji na skórze pojawiają się zmarszczki i bruzdy, a cera traci jędrność i elastyczność, stając się szorstka i sucha. Zmiany barwnikowe, czyli przebarwienia posłoneczne, również są konsekwencją nadmiernej ekspozycji skóry na słońce.

Dermatozy, które ulegają zaostrzeniu przez promieniowanie słoneczne

Trądzik pospolity

Promieniowanie słoneczne wysusza skórę, co chwilowo może poprawić jej stan, jednak długofalowo prowadzi do wzmożonej produkcji łoju. W efekcie wiele osób chorujących na trądzik po długotrwałej ekspozycji na słońce zauważa czasowe poprawienie kondycji cery, a następnie drastyczne jej pogorszenie. Dzieje się tak, ponieważ nadmiar sebum stwarza idealne środowisko dla rozwoju bakterii odpowiedzialnych za trądzik. Co więcej, w odpowiedzi na działanie promieniowania UV naskórek pogrubia się, a w konsekwencji gruczoły łojowe zatykają się, tworząc zaskórniki.

Trądzik różowaty

Promieniowanie UV jest czynnikiem nasilającym objawy chorobowe u ponad 80% osób z trądzikiem różowatym i jest wymieniane jako jeden z potencjalnych powodów występowania tego schorzenia. Wiąże się to z tym, że promieniowanie UV zaburza prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych, co skutkuje zwiększeniem ich liczby oraz prowadzi do ich rozszerzenia. W efekcie na twarzy pojawia się rumień – zarówno u osób zdrowych, jak i chorych na trądzik różowaty. Jednak u chorych na trądzik różowaty powstały rumień może przybrać charakter przewlekły.

Fotodermatozy

Reakcje fototoksyczne

Zarówno reakcje fototoksyczne, jak i fotoalergiczne wywołane są nadwrażliwością skóry na promieniowania UV lub światło widzialne. Reakcje fototoksyczne powstają, gdy substancje chemiczne wchodzą w kontakt ze skórą (np. liście barszczu pospolitego) lub zostaną spożyte (np. tetracyklina – stosowana w leczeniu trądziku). W konsekwencji dochodzi do uszkodzenia struktur komórkowych i rozwoju ostrej reakcji zapalnej, przypominającej oparzenie słoneczne. Reakcje fototoksyczne objawiają się rumieniem, obrzękiem, pieczeniem i pęcherzami.

Reakcje fotoalergiczne pojawiają się, gdy dochodzi do interakcji potencjalnego alergenu i promieniowania UV. Powstała substancja (zazwyczaj hapten) wiąże się z białkami skóry, tworząc fotoalergen, który stymuluje odpowiedź immunologiczną organizmu. Prowadzi to do tego, że podczas kolejnej interakcji alergenu z promieniowaniem UV dochodzi do reakcji alergicznej. W odpowiedzi organizm wytwarza przeciwciała, a na skórze pojawiają się czerwone wykwity, którym towarzyszy świąd. Reakcje fotoalergiczne mogą zostać wywołane np. przez środki dezynfekujące czy substancje zapachowe.

Inne konsekwencje nadmiernej ekspozycji na słońce

Przebarwienia posłoneczne – melasma

Melasma objawia się brązowawymi plamami zlokalizowanymi najczęściej na twarzy i szyi, lecz może dotyczyć także innych części ciała. Choć melasma może zostać wywołana przez czynniki inne niż słońce, promieniowanie UV jest jedną z najczęstszych przyczyn przebarwień skóry. Plamy, które dla wielu osób stanowią problem natury kosmetycznej, powstają w wyniku zaburzenia syntezy melaniny – barwnika skóry. Promieniowanie UV sprawia, że melanina gromadzi się w jednym miejscu, zamiast rozkładać się równomiernie. Choć przebarwienia posłoneczne nie są groźne dla zdrowia, warto pamiętać, że każda widoczna reakcja skóry na słońce wiąże się z uszkodzeniem jej struktury.

Czerniak

Ekspozycja na promieniowanie UV jest najważniejszym czynnikiem prowadzącym do rozwoju nowotworów skóry. Aż 80% raków skóry lokalizuje się w miejscach najbardziej narażonych na promieniowanie słoneczne, czyli w obrębie głowy i szyi. Czerniak to złośliwy nowotwór wywodzący się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych, jest więc bezpośrednio związany z barwnikiem obecnym w skórze. Pierwsze objawy czerniaka obejmują nowe niepokojące znamiona lub zmiany w obrębie tych istniejących. Należą do nich świąd, zaczerwienienie, krwawienie i ból, a także zmiana w obrębie znamienia dotycząca jej wielkości, koloru i kształtu (nierówne lub poszarpane krawędzie). Wcześnie wykryty czerniak jest uleczalny w większości przypadków, dlatego profilaktyka przeciwnowotworowa uwzględniająca ochronę przeciwsłoneczną, samobadania i regularne kontrole u dermatologa ma bardzo duże znaczenie.

Krótko i długofalowe konsekwencje ekspozycji na słońce – jak im zapobiegać?

Oddziaływanie promieniowania UV na skórę prowadzi do wielu negatywnych skutków, jednak nie jesteśmy w stanie nieustannie unikać słońca, aby się przed nimi uchronić. Na szczęście odpowiednia profilaktyka i wdrożenie do codziennego życia kilku zasad pozwoli nam cieszyć się słońcem bez konsekwencji:

Stosuj krem z filtrem chroniącym przed promieniowaniem UVA i UVB na odsłonięte części ciała na 20 minut przed każdym wyjściem na zewnątrz, niezależnie od pogody, pory roku i lokalizacji. W tym celu zaopatrz się w produkt, który ma oznaczenie SPF 30 lub 50 oraz informację, że chroni także przed promieniami UVA (zazwyczaj jest to liczba w małym kółku lub znaki „+” na opakowaniu produktu). Na twarz użyj porcji kremu odpowiadającej pojemności łyżeczki do herbaty, natomiast na ciało – trzem dużym łyżkom stołowym. Ochronę przeciwsłoneczną nakładaj co 2-3 godziny i po każdej kąpieli. Dermatolodzy polecają produkty renomowanej marki ZO Skin Health. Zapewniają one ochronę przed promieniowaniem UVB, IR, UVA oraz HEV (emitowanym przez ekrany np. smartfonów lub monitorów).
Jeśli spędzasz czas na plaży, korzystaj z parasola lub namiotu plażowego. Jest to szczególnie ważne, jeśli spędzasz czas z dziećmi, które są bardziej wrażliwe na działanie promieniowania UV. Pamiętaj, że nawet jeśli Ty lub dziecko jesteście osłonięci od słońca parasolem lub namiotem, nie oznacza to, że nie musicie stosować fotoprotekcji.
Unikaj przebywania na zewnątrz w pełnym słońcu w godzinach między 12 a 15. W tym czasie promieniowanie UV w szerokości geograficznej większości Europy jest najwyższe. Jeśli musisz przebywać w tym czasie poza domem, pamiętaj o szczególnie starannym zastosowaniu pozostałych wskazówek.
Latem chroń ciało zakładając przewiewną, luźną odzież z długimi rękawami i nogawkami w jasnych kolorach. Głowę osłaniaj nakładając na nią kapelusz, chustkę lub czapkę. Aby chronić oczy, noś okulary z filtrem przeciwsłonecznym. Takie działanie pozwoli Ci nie tylko zapobiec negatywnemu oddziaływaniu słońca na skórę, ale także sprawi, że upały będą bardziej znośne.
Pamiętaj o regularnym nawadnianiu, zarówno siebie, jak i dzieci, szczególnie latem. Napoje powinny mieć temperaturę pokojową. Upały sprawiają, że szybciej i intensywniej się pocimy, powinniśmy więc regularnie uzupełniać płyny, aby nie doprowadzić do odwodnienia organizmu.
Zrezygnuj z opalania, a jeśli chcesz cieszyć się złocistą skórą, użyj samoopalacza. Opalenizna jest swojego rodzaju obroną naszej skóry przed promieniowaniem UV i zawsze wiąże się z jej uszkodzeniem. Komórki skóry wytwarzają melaninę, czyli ciemny barwnik, aby zminimalizować szkodliwe działanie promieni słonecznych.

Choć promieniowanie UV ma swoje pozytywne strony, może negatywnie wpływać na ludzkie zdrowie i kondycję skóry. Z tych względów ważne jest, aby mieć świadomość szkodliwego działania promieniowania słonecznego na organizm, zwłaszcza na skórę. Dlatego należy podjąć odpowiednie działania, aby zminimalizować lub wyeliminować krótko i długofalowe konsekwencje ekspozycji na słońce.