Październik miesiącem świadomości egzemy. Wszystko, co musisz wiedzieć na jej temat.

W październiku szczególnie dużo mówi się o egzemie – niezwykle powszechnym problemie dermatologicznym, który może powodować uciążliwe objawy. Specjalista dermatolog dr n. med. Marcin Zakrzewski zaznacza, że

Edukowanie Pacjentów i ogółu społeczeństwa w tym zakresie ma na celu eliminowanie błędnych przekonań i uprzedzeń dotyczących tego schorzenia, a co najważniejsze, przeciwdziałać stygmatyzacji i wykluczeniu Pacjentów z egzemą.

Słowo „egzema” często używane jest niepoprawnie w odniesieniu do wszelkich zmian skórnych powodujących zaczerwienienie i swędzenie. Niejednokrotnie używa się go zamiennie do opisania atopowego zapalenia skóry. Tymczasem definicja terminu „egzema” jest jednoznaczna. Egzema, inaczej wyprysk, może oznaczać grupę schorzeń powodujących stan zapalny, podrażnienie i swędzenie skóry lub określać dowolny stan w tej grupie, np. wyprysk kontaktowy. Warto pamiętać o tym, że egzemy nie są zaraźliwe. Typy schorzeń, które zaliczamy do egzem, są jednak ściśle określone. Egzemy skórne to dermatozy niezwykle powszechne i cierpi na nie jedna na dziesięć osób. Mogą znacznie obniżać jakość życia chorych i powodować inne dolegliwości. Z tych względów rzeczowa i merytoryczna dyskusja na temat egzemy jest niezwykle ważna – pozwala nie tylko na uświadamianie społeczeństwa w tej kwestii, ale także normalizację tej grupy chorób. W dzisiejszym wpisie wyjaśniamy, jakie choroby zaliczają się egzemy, jakie są ich pierwsze objawy, w jaki sposób się je diagnozuje i leczy. Zapraszamy do lektury!

Co powoduje egzemy?

Egzemy dzieli się na dwie grupy w zależności od tego, co jest ich przyczyną:

• Egzema egzogenna, inaczej kontaktowa, powstaje wskutek kontaktu skóry z drażniącym czynnikiem zewnętrznym lub alergenem. W środowisku człowieka znajduje się ponad 85 000 substancji, które mogą działać drażniąco oraz ponad 3700 związków, które można określić jako alergeny kontaktowe.
  • Czynniki drażniące uszkadzają tkanki skóry w sposób bezpośredni i nie mają związku z alergią. Mogą doprowadzić do egzemy u każdego człowieka, który narażony jest na ich długotrwałe działanie. Z tego względu wyprysk spowodowany czynnikami drażniącymi występuje bardzo często w związku z wykonywanym zawodem, np. u mechaników, fryzjerów czy kucharzy. Czynniki drażniące dzielą się na:
    • Czynniki chemiczne, czyli kwasy, detergenty, rozpuszczalniki, rośliny, w tym żywność, np. soki, produkty pochodzenia zwierzęcego i wiele innych.
    • Czynniki fizyczne (w tym mechaniczne), np. tarcie.
    • Czynniki powietrznopochodne, w tym para wodna, pyły, gazy.
  • Alergeny powodują nabyte zapalenie skóry, które rozwija się w ciągu 24–48 godzin po ekspozycji na alergen, na który dana osoba jest wrażliwa. Reakcja na alergen uwarunkowana jest genetycznie, jednak uruchamia się dopiero po kontakcie z danym czynnikiem alergizującym. W tym typie egzemy organizm błędnie rozpoznaje daną substancję jako szkodliwą i uruchamia mechanizm obronny. Wyprysk alergiczny może mieć charakter ostry lub przewlekły. Do najczęściej spotykanych alergenów zalicza się:
    • Nikiel, obecny w metalowej biżuterii, częściach odzieży i wielu innych metalowych przedmiotach codziennego użytku.
    • Parabeny, stosowane jako konserwanty kosmetyków, produktów spożywczych i leków.
    • Substancje zapachowe obecne w kosmetykach, dezodorantach, środkach czystości i produktach spożywczych.
• Egzema endogenna, inaczej konstytucjonalna, jest w dużej mierze uwarunkowana genetycznie i ma związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego, więc może rozwinąć się u kogoś, kto nigdy nie miał styczności z danym alergenem. Niestety dokładne powody egzemy endogennej nie są do końca wyjaśnione. Ten typ egzemy jest przewlekły i nieuleczalny, choć z powodzeniem można łagodzić jego objawy. Czynniki genetyczne odpowiadają za podatność na rozwój egzemy endogennej w ok. 75%. Zaburzenia immunologiczne u chorych objawiają się nadprodukcją immunoglobuliny E (IgE), co przekłada się na niewłaściwą reakcję układu immunologicznego na niewielkie dawki alergenów. Istotną rolę w patogenezie egzemy endogennej pełnią też czynniki środowiskowe i uszkodzenia bariery naskórkowej oraz stres. Do alergenów powodujących egzemę endogenną zalicza się przede wszystkim alergeny pokarmowe lub wziewne, takie jak alergeny zwierzęce, grzybicze, bakteryjne, roztocza czy pyłki.

Jakie egzemy są najpowszechniejsze?

Egzemy, czyli dermatozy skórne przebiegające ze stanem zapalnym i wypryskiem, obejmują kilka jednostek chorobowych. Warto zauważyć, że zachorowanie na jedną z nich nie wyklucza posiadania innej (przykładowo: u osób z AZS częściej niż u reszty populacji dochodzi do rozwoju wyprysku z podrażnienia). Co więcej, poszczególne egzemy są do siebie podobne pod kątem objawów klinicznych, jednak leczy się je inaczej, dlatego prawidłowa diagnostyka egzemy jest niezwykle istotna. Poniżej dokładnie opisujemy 3 najczęstsze egzemy:

Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Przyczyny

Dokładne przyczyny AZS nie są do końca poznane. Ma charakter endogenny, przewlekły i nawrotowy, może więc wchodzić w fazy zaostrzenia i remisji. Wśród przyczyn AZS najczęściej wymienia się czynniki genetyczne, zaburzenia immunologiczne, czynniki środowiskowe i uszkodzenia bariery naskórkowej oraz stres.

Występowanie

AZS to jedna z najczęstszych egzem, dotyczy bowiem 25% dzieci i 2-3% dorosłych. Jej początki najczęściej zauważa się w okresie niemowlęcym (50% przypadków), przed ukończeniem 5 roku życia (90% przypadków) lub w wieku dorosłym (1-3% przypadków).

Objawy

AZS może występować jako izolowane schorzenie lub stanowić przejaw zaburzeń ogólnoustrojowych o podłożu alergicznym (wraz z astmą oskrzelową, zapaleniem błony śluzowej spojówek i nosa oraz alergiami pokarmowym). Objawy AZS obejmują zapalne zmiany skórne o charakterze wyprysku oraz uporczywy świąd. Zmiany skórne najczęściej lokalizują się na zgięciach kolan i łokci, na tułowiu, owłosionej skórze głowy, karku, czole, brwiach oraz na małżowinach usznych.

Rodzaje

Atopowe zapalenie skóry można podzielić na fazy zależne od wieku chorego, warto jednak zauważyć, że nie każdy chory przechodzi przez wszystkie fazy rozwoju choroby, ponieważ AZS może wystąpić po raz pierwszy w wieku nastoletnim i dorosłym.

• Okres niemowlęcy do 2 roku życia – grudkowo-wysiękowe zmiany łatwo ulegają wtórnemu nadkażeniu i zlokalizowane są głównie na twarzy, kończynach, skórze głowy i uszach, a w postaciach ciężkich na tułowiu i w innych okolicach ciała. Zmianom towarzyszy świąd oraz ostry stan zapalny, a w ciężkim przebiegu także nadżerki z krwotocznymi strupami.
• Okres dzieciństwa do 12 roku życia – AZS objawia się rumieniowo-grudkowymi zmianami w firmie wyprysku, którym towarzyszy świąd i suchość skóry. Wyróżnia się 2 formy tego stadium AZS:
  • Forma ograniczona – zmiany występują na dołach łokciowych, podkolanowych, twarzy i kończynach.
  • Forma uogólniona – zmiany mogą pojawiać się na całym ciele.
• Okres młodzieńczy i wieku dorosłego – zmiany przybierają postać nacieków zapalnych ze znaczną lichenizacją (pogrubieniem i szorstkością skóry), którym towarzyszy świąd. Zmiany mogą objawiać się na wszystkich okolicach ciała.

Alergiczny wyprysk kontaktowy

Przyczyny

Alergiczny wyprysk kontaktowy powodowany jest przez alergeny, na które dana osoba jest wrażliwa. Oznacza to, że organizm człowieka rozpoznaje daną substancję jako szkodliwą i uruchamia IV (komórkowy, późny) mechanizm reakcji immunologicznej. Reakcja na czynnik alergizujący uwarunkowana jest genetycznie i uruchamia się dopiero po kontakcie z danym alergenem. Do najczęściej spotykanych alergenów zalicza się nikiel, parabeny i substancje zapachowe, które obecne są w kosmetykach, jedzeniu, lekach, metalowych przedmiotach codziennego użytku i środkach czystości.

Występowanie

Alergiczny wyprysk kontaktowy jest stosunkowo powszechny, bo dotyka średnio 1 na 10 osób przynajmniej raz w życiu. Może pojawić np. od kontaktu skóry z metalowym guzikiem spodni. Szczególnie narażone na alergiczny wyprysk kontaktowy są osoby, które mają styczność z powszechnymi alergenami w pracy – mechanicy, kucharze, fryzjerki, rolnicy.

Objawy

Alergiczny wyprysk kontaktowy może mieć postać ostrą lub przewlekłą. Ostre alergiczne kontaktowe zapalenie skóry pojawia się po 24-48 godzin po kontakcie z silnym alergenem i objawia się obecnością swędzących zmian rumieniowych i wysiękowych, którym towarzyszy obrzęk, nadżerki, pęcherze i sączenie. Ostre alergiczne kontaktowe zapalenie może obejmować jedynie obszar skóry, który miał kontakt z alergenem, lub rozprzestrzeniać się na pobliskie obszary skóry. Przewlekłe alergiczne kontaktowe zapalenie skóry może być izolowaną jednostką chorobową, kolejną fazą ostrego alergicznego zapalenia skóry lub być następstwem wyprysku kontaktowego z podrażnienia. Objawia się swędzącymi zmianami rumieniowymi, zliszajowaceniem, zgrubieniem skóry oraz nadmiernym rogowaceniem. Może pojawić się wysięk oraz strupy. Przewlekłe alergiczne kontaktowe zapalenie skóry przebiega nawrotowo.

Wyprysk kontaktowy z podrażnienia

Przyczyny

Powstaje wskutek jednorazowego lub powtarzającego się kontaktu skóry z drażniącym czynnikiem zewnętrznym, który uszkadza tkanki skóry w sposób bezpośredni i niemający związku z alergią.

Występowanie

Wyprysk kontaktowy z podrażnienia jest bardzo powszechny i przynajmniej raz w życiu doświadcza go prawie każda osoba. Ta egzema jest również częstą chorobą zawodową i występuje u osób, które w swojej pracy narażone są na czynniki drażniące. np. u mechaników, fryzjerów czy kucharzy. Czynniki drażniące mogą mieć charakter substancji chemicznych (kwasy, detergenty, rozpuszczalniki, rośliny, produkty pochodzenia zwierzęcego i wiele innych), czynników fizycznych (np. tarcie) i czynników powietrznopochodnych (para wodna, pyły, gazy). Na rozwój wyprysku z podrażnienia mają wpływ indywidualne różnice w podatności skóry na czynniki drażniące, związane np. z wiekiem, a także warunki środowiska (niska temperatura, zimne i suche powietrze, nadmierna wilgotność).

Objawy

Zazwyczaj wyprysk objawia się tylko w miejscu, które było narażone na działanie czynnika drażniącego, np. na dłoniach. Wyprysk kontaktowy z podrażnienia może mieć charakter ostry, gdy zaangażowany jest środek silnie drażniący (wiąże się z wystąpieniem rumienia, pęcherzy, obrzęku, ognisk wysiękowych, a niekiedy nawet martwicy), lub przewlekły, związany z długotrwałą ekspozycją na czynnik lekko lub średnio drażniący (objawia się rumieniem, złuszczaniem, rogowaceniem i suchością skóry).

Rodzaje

• Reakcja z podrażnienia – zmiany są zazwyczaj zlokalizowane na dłoniach i występują u osób w początkowej fazie ekspozycji na czynnik drażniący, np. u osób rozpoczynających pracę jako kucharz. Z czasem skóra „hartuje się”, czyli uodparnia na czynnik drażniący i zmiany samoistnie ustępują.
• Wyprysk fototoksyczny – zmiany przypominające oparzenie słoneczne powstają na skutek jednoczesnego narażenia na promieniowanie ultrafioletowe lub światło widzialne oraz substancje o właściwościach fototoksycznych, np. wybrane leki doustne (np. tetracykliny), rośliny, perfumy i kosmetyki.

Jakie inne jednostki chorobowe zalicza się do egzemy?

Oprócz najpowszechniejszych egzem, czyli atopowego zapalenia skóry, alergicznego wyprysku kontaktowego i wyprysku kontaktowego z podrażnienia, w grupie egzem występują także:

Wyprysk zastoinowy podudzi

Wyprysk podudzi dotyczy najczęściej osób starszych, ponieważ powodowany jest  przewlekłą niewydolnością krążeniową i nadciśnieniem w układzie żylnym (zespół żylakowy). Te jednostki chorobowe sprawiają, że skóra na podudziach jest cienka, przebarwiona i podatna na urazy. Wyprysk pojawia się na skutek mikrourazów, drażniących związków chemicznych oraz zakażeń bakteryjnych. Swędzącym, zapalnym zmianom skórnym może towarzyszyć pieczenie, ból, sączenie i zliszajcowacenie.

Wyprysk pieniążkowaty (mikrobowy)

Wyprysk pieniążkowaty jest odmianą wyprysku kontaktowego i częściej dotyczy osób starszych. Przyczyny tej egzemy nie są znane, choć wiadomo, że wywołuje ją nadwrażliwość komórkowa typu opóźnionego na alergeny bakteryjne. Objawia się swędzącymi, okrągłymi ogniskami zapalnymi, o średnicy do 2 cm, dobrze odgraniczonymi od skóry, którym mogą towarzyszyć pęcherze, grudki i sączenie. Najczęściej występują na tułowiu, kończynach oraz dłoniach. Wyprysk pieniążkowaty ma charakter nawrotowy i przewlekły.

Wyprysk potnicowy

Ta odmiana egzemy objawia się jako alergia kontaktowa na różne metale, w tym nikiel i kobalt lub jako alergiczny odczyn krwiopochodny na antygen grzyba u obób chorych na grzybicę. Wykwity pokryte pęcherzami występuje głównie na dłoniach i stopach. W ostrym przebiegu choroby może dojść do powstania bolących nadżerek. Wyprysk potnicowy może być także spowodowany stresem, potem, wilgocią i zmianą temperatury.

Wyprysk fotoalergiczny

Wyprysk fotoalergiczny, czyli fotoalergia, pojawia się, gdy skóra jest jednocześnie wystawiona jest na działanie substancji uczulającej oraz promieniowania UV. W wyniku ekspozycji organizm wytwarza przeciwciała, a na skórze pojawiają się grudkowe, swędzące wykwity. Zmiany przypominają oparzenia słoneczne – na skórze pojawia się rumień, obrzęk, a także pęcherze. Wyprysk fotoalergiczny najczęściej wywołany jest poprzez „kombinację” promieniowania UV i wybranych leków doustnych (np. tetracykliny), roślin (np. bluszcz czy chryzantemy), perfum i kosmetyków.

Jak diagnozuje się egzemę?

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie dokładnego wywiadu medycznego oraz charakterystycznego obrazu klinicznego. Choć rozpoznanie egzemy zazwyczaj nie jest trudne, w diagnostyce różnicowej pod uwagę należy wziąć inne dermatozy, w tym łuszczycę, świerzb, grzybicę oraz łojotokowe zapalenie skóry, a przypadku dzieci także pieluszkowe zapalenie skóry. W przypadku podejrzenia AZS, lekarz może zalecić badanie krwi z oznaczeniem całkowitego stężenia IgE w surowicy, które u chorych jest zazwyczaj podwyższone. Najważniejszym aspektem w rozpoznawaniu egzemy jest ustalenie, jaki czynnik ją wywołuje, dlatego lekarz może zlecić testy alergiczne. Tylko wtedy możliwe jest wdrożenie celowanego leczenia.

Jak leczyć egzemę?

Podstawowym celem leczenia egzemy egzogennej jest rozpoznanie alergenu powodującego chorobę lub czynnika drażniącego i jego wyeliminowanie, a jeśli to niemożliowe, maksymalne ogrniczniczenie kontaktu z substancją szkodliwą. Zmiany leczy się objawowo – zarówno ogólnie, jak i miejscowo. Oznacza to, że lekarz dermatolog może zalecić Ci stosowanie maści z kortykosteroidami i przepisze doustne leki antyhistaminowe. W fazie przewlekłej egzem egzogennych zwykle zaleca się maści lub kremy kortykosteroidowe zawierające 5–10% mocznika i/lub 5–10% kwasu salicylowego. W przypadku egzem związanych z wykonywanym zawodem ważne jest przede wszystkim zapobieganie wystąpieniu objawów poprzez stosowanie odzieży ochronnej i rękawiczek oraz (jeśli to możliwe) maksymalne ograniczanie kontaktu z substancjami drażniącymi lub alergizującymi.

Warto pamiętać, że egzemy endogenne, w tym AZS, są nieuleczalne i przewlekłe, można jednak skutecznie łagodzić ich objawy i unikać zaostrzeń choroby. W przypadku egzem przewlekłych podniesienie komfortu życia Pacjenta i złagodzenie dokuczliwych objawów, przede wszystkim świądu, stanowi cel terapii. Dermatolog może zalecić środki miejscowe, np. glikokortykosteroidy, leki immunomodulujące, przeciwhistaminowe, a w ciężkich przypadkach także środki doustne, np. cyklosporynę. Leczenie polega także na unikaniu czynników zaostrzających chorobę, czyli alergenów wziewnych i pokarmowych. Fototerapia jest również jedną z metod leczenia egzem. W wyprysku podudzi stosuje się także leki poprawiające krążenie i leki przeciwalergiczne.

Jak podkreśla dr n. med. Marcin Zakrzewski:

Zarówno w przypadku egzem endogennych, jak i egzogennych, właściwa pielęgnacja skóry i higiena są kluczowymi elementami leczenia. Dermokosmetyki o właściwościach nawilżających, okluzyjnych i łagodzących, które nie zawierają żadnych substancji zapachowych, redukują suchość skóry, pomagają w regeneracji i wzmocnieniu zniszczonej bariery naskórkowej oraz przynoszą ulgę w swędzeniu. Regularne ich stosowanie, aplikowanie ich na skórę minimum dwa razy dziennie, jak również unikanie długich, zbyt ciepłych kąpieli, pomaga odbudowywać naruszoną barierę naskórkową oraz poprawiać kondycję skóry.

Po przeanalizowaniu wszystkich czynników lekarz opracowuje optymalny plan leczenia dopasowany do potrzeb i oczekiwań Pacjenta. Odpowiednio dobrana terapia może znacznie podnieść komfort życia Pacjenta, niwelując uporczywe uczucie świądu, a także widoczne objawy, które Pacjent często chce ukryć pod makijażem czy ubraniem. W postępowaniu terapeutycznym niezmiernie istotna jest również akceptacja najbliższego otoczenia, ponieważ bardzo często występowanie zmian na skórze powoduje pojawienie się uczucia wstydu, wykluczenia, odrzucenia i stygmatyzacji, co z kolei prowadzi do zaniżonej samooceny chorych.

Umów wizytę